نگاهی دوباره به‌ ارشاد اسلامی: رویکردی تربیتی

هرچند می‌توان ادعا نمود که مفاهیم اساسیِ دینی معنای حقیقی و ثابتی دارند اما همواره، معانیِ واژه‌ها، در طی زمان، دستخوش تغییرات فراوان می‌شود و یک واژه، در همة حالات به یک معنا به‌کار برده نمی‌شود. به عبارت دیگر این، نحوة ادراک آدمی است که نحوة حضور مفاهیمی از این دست را در عرصة حیات او رقم می‌زند. این مقاله نه در پی بررسی تحول تاریخی مفهوم رشد و ارشاد است و نه مدعی دستیابی به معنای حقیقی آن در فرهنگ اسلامی است؛ بلکه تنها سعی دارد فهم خود را به معنای حقیقی و ثابت این مفاهیم نزدیک کند و از این رهگذر به پیشنهاد یک منظومة معنایی و یک صورت‌بندی نظری و طرح یک دیدگاه نظری تربیتی بپردازد. به بیان دیگر، صرف‌نظر از تحول تاریخی و کاربردهای امروزین ارشاد اسلامی، در پیِ آن است که از طریق مقایسة این واژه با سایر مفاهیم متقارب، در یک فضای نظری خاص، به تبیین معنای ارشاد اسلامی و یک صورت‌بندیِ نظری برای تعیین نسبت این مفهوم با سایر مفاهیم مجاور اقدام کند. این معناکاوی با رویکردی تربیتی و در راستای نظریه‌ای که نگارنده در حوزة تعلیم‌وتربیت اسلامی ارائه کرده است (نظریة بصیرت) انجام می‌شود؛ بنابراین صرفاً از نوع روایی و قرآن‌پژوهی به‌شمار نمی‌آید. این مقاله بر آن است که با تکیه بر دیدگاهی تربیتی، تا آنجا که مقدور است به گونه‌ای پدیدارشناسانه و براساس برداشتی از متون موثق دینی، به تعبیری جدید از ارشاد اسلامی دست یابد، با این امید که این تعبیر، از طریق تغییر نگرش‌ها، در حوزة سیاست‌گذاری نیز وارد شده و در آن جاری گردد.